زایل کننده اندوه. ازبین برندۀ غم و غصه: هم او میگسار است و هم چنگ زن هم اوچامه گویست و انده شکن. فردوسی. یکی پای کوب و دگر چنگ زن سدیگر خوش آواز و انده شکن. فردوسی
زایل کننده اندوه. ازبین برندۀ غم و غصه: هم او میگسار است و هم چنگ زن هم اوچامه گویست و انده شکن. فردوسی. یکی پای کوب و دگر چنگ زن سدیگر خوش آواز و انده شکن. فردوسی
زنده گر. احیاکننده موتی. (آنندراج). زنده کننده. احیاکننده. محیی. (فرهنگ فارسی معین) : که زنده کن پاک جان من اوست بر آنم که روشن روان من اوست. فردوسی. از مدحتش که زنده کن دوستان اوست تا نفخ صور، صور دوم در دهان ماست. خاقانی. پدیدآور خلق عالم تویی تو میرانی و زنده کن هم تویی. نظامی. زمین زنده دار آسمان زنده کن جهانگیر دشمن پراکنده کن. نظامی. - زنده کن آتش، مشتعل سازندۀ آن. روشن کننده آتش: غازه کش چهرۀ گلهای باغ زنده کن آتش دلها بداغ. میرزا طاهر وحید (از آنندراج). - زنده کن نام، نام آورکننده. از گمنامی بیرون آورنده. نگهدارنده و حافظ نام کسی یا خانواده ای: منم ویژه، زنده کن نام اوی مبادا بجز نیک فرجام اوی. فردوسی
زنده گر. احیاکننده موتی. (آنندراج). زنده کننده. احیاکننده. محیی. (فرهنگ فارسی معین) : که زنده کن پاک جان من اوست بر آنم که روشن روان من اوست. فردوسی. از مدحتش که زنده کن دوستان اوست تا نفخ صور، صور دوم در دهان ماست. خاقانی. پدیدآور خلق عالم تویی تو میرانی و زنده کن هم تویی. نظامی. زمین زنده دار آسمان زنده کن جهانگیر دشمن پراکنده کن. نظامی. - زنده کن آتش، مشتعل سازندۀ آن. روشن کننده آتش: غازه کش چهرۀ گلهای باغ زنده کن آتش دلها بداغ. میرزا طاهر وحید (از آنندراج). - زنده کن نام، نام آورکننده. از گمنامی بیرون آورنده. نگهدارنده و حافظ نام کسی یا خانواده ای: منم ویژه، زنده کن نام اوی مبادا بجز نیک فرجام اوی. فردوسی
غمخوار. تحمل کننده اندوه: خاقانیا سگ جان شدی کانده کش جانان شدی در عشق سر دیوان شدی نامت بدیوان تازه کن. خاقانی. خاقانی اگر چه عقل دستخوش تست هم محرم عشق باش کانده کش تست. خاقانی
غمخوار. تحمل کننده اندوه: خاقانیا سگ جان شدی کانده کش جانان شدی در عشق سر دیوان شدی نامت بدیوان تازه کن. خاقانی. خاقانی اگر چه عقل دستخوش تست هم محرم عشق باش کانده کش تست. خاقانی
متوقف شدن و از کار افتادن ازتعب و خستگی. (ناظم الاطباء). بیش کار نتوانستن. خسته شدن (به معنی متداول امروز). کل ّ. کلال. اعیاء. لغوب. استحسار. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). عاجز شدن. از کار افتادن. خسته شدن. کوفته گشتن: تاپیر نشد مرد نداند خطر عمر تا مانده نشد مرغ نداند خطر بال. کسائی (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). سپه از بر کوه گشتند باز شده مانده از رزم و راه دراز. فردوسی. بسودند با سنگ بسیار چنگ شده مانده گردان و آسوده سنگ. فردوسی. زبس کشیدن زر عطاش مانده شده ست چو پای پیلان دو دست خازن و وزان. فرخی. نه رنجه شود آفتاب از مسیر نه مانده شود آسمان از مدار. عنصری. چون روز گرمتر شد و مخاذیل را تشنگی دریافت و مانده شدند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 39). لنگ است چو شد مانده و گویا چو روان گشت زیرا که جدا نیست زگفتارش رفتار. ناصرخسرو. ما مانده شدستیم و گشته سوده ناسوده و نامانده چرخ گردا. ناصرخسرو. به بازی مده عمر باقی به باد که مانده شود هرکه خیره دود. ناصرخسرو. به غاری رسیدند بسیار فراخ و ایشان مانده و خسته شده بودند. (قصص الانبیاء ص 200). و هر وقت که مسافر بیند که مانده خواهد شد پیش از آنکه مانده شود بنشیند و یک لحظه بیاساید و باز برخیزد و آهسته می رود. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). هرگاه که مردم مانده شود و رنجی کشد حرارت در اندرون تن او برافروزد. (ذخیرۀ خوارزمشاهی، یادداشت به خط مرحوم دهخدا). وهرکه را اسب مانده می شد اسب رها می کرد و عوض از گله می گرفت. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 79). فوز نایافته شدم مانده نجح نایافته شدم مغمور. مسعودسعد. گاه گفتم که مانده شد خورشید گاه گفتم که خفت ماه سما. مسعودسعد. چون مانده شد از عذاب اندوه سجاده برون فکند از انبوه. نظامی. مانده نشدی زغم کشیدن وز طعنۀ دشمنان شنیدن. نظامی
متوقف شدن و از کار افتادن ازتعب و خستگی. (ناظم الاطباء). بیش کار نتوانستن. خسته شدن (به معنی متداول امروز). کَل ّ. کلال. اعیاء. لغوب. استحسار. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). عاجز شدن. از کار افتادن. خسته شدن. کوفته گشتن: تاپیر نشد مرد نداند خطر عمر تا مانده نشد مرغ نداند خطر بال. کسائی (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). سپه از بر کوه گشتند باز شده مانده از رزم و راه دراز. فردوسی. بسودند با سنگ بسیار چنگ شده مانده گردان و آسوده سنگ. فردوسی. زبس کشیدن زر عطاش مانده شده ست چو پای پیلان دو دست خازن و وزان. فرخی. نه رنجه شود آفتاب از مسیر نه مانده شود آسمان از مدار. عنصری. چون روز گرمتر شد و مخاذیل را تشنگی دریافت و مانده شدند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 39). لنگ است چو شد مانده و گویا چو روان گشت زیرا که جدا نیست زگفتارش رفتار. ناصرخسرو. ما مانده شدستیم و گشته سوده ناسوده و نامانده چرخ گردا. ناصرخسرو. به بازی مده عمر باقی به باد که مانده شود هرکه خیره دود. ناصرخسرو. به غاری رسیدند بسیار فراخ و ایشان مانده و خسته شده بودند. (قصص الانبیاء ص 200). و هر وقت که مسافر بیند که مانده خواهد شد پیش از آنکه مانده شود بنشیند و یک لحظه بیاساید و باز برخیزد و آهسته می رود. (ذخیرۀ خوارزمشاهی). هرگاه که مردم مانده شود و رنجی کشد حرارت در اندرون تن او برافروزد. (ذخیرۀ خوارزمشاهی، یادداشت به خط مرحوم دهخدا). وهرکه را اسب مانده می شد اسب رها می کرد و عوض از گله می گرفت. (فارسنامۀ ابن البلخی ص 79). فوز نایافته شدم مانده نجح نایافته شدم مغمور. مسعودسعد. گاه گفتم که مانده شد خورشید گاه گفتم که خفت ماه سما. مسعودسعد. چون مانده شد از عذاب اندوه سجاده برون فکند از انبوه. نظامی. مانده نشدی زغم کشیدن وز طعنۀ دشمنان شنیدن. نظامی
آلتی که بدان پوست فندق شکسته و مغز بیرون آورند. (یادداشت مؤلف) ، آنکه بوسه بر زیبایان زند. نعت فاعلی مرخم از فندق شکستن به معنی بوسه زدن: ما به بوسه بر لب ساقی شده فندق شکن او فغان زآن پستۀ شکّرفشان انگیخته. خاقانی. ، نیز به معنی خود بوسه است: من کیم کز شکر و پستۀ تو بوس فندق شکنت نارم جست. خاقانی
آلتی که بدان پوست فندق شکسته و مغز بیرون آورند. (یادداشت مؤلف) ، آنکه بوسه بر زیبایان زند. نعت فاعلی مرخم از فندق شکستن به معنی بوسه زدن: ما به بوسه بر لب ساقی شده فندق شکن او فغان زآن پستۀ شکّرفشان انگیخته. خاقانی. ، نیز به معنی خود بوسه است: من کیم کز شکر و پستۀ تو بوس فندق شکنت نارم جست. خاقانی
زنده گردیدن. حیات یافتن. نشر. نشور. از نو حیات یافتن. زنده گشتن: حکمت آبیست کجا مرده بدو زنده شود حکما بر لب این آب مبارک شجرند. ناصرخسرو. بنگر نبات مرده که چون زنده شد به تخم آن کش نبود تخم چگونه فنا شده ست. ناصرخسرو. این مرده لاله را که شود زنده یم سلسبیل و محشر هامون است. ناصرخسرو. سعدی اگر کشته شود در فراق زنده شود گر بسرش بگذری. سعدی. آن عزیزان چو زنده می نشود کاج اینان دگر بمیرندی. سعدی. جان بدهند در زمان، زنده شوند عاشقان گر بکشی و در زمان، بر سر کشته بگذری. سعدی. ، در تداول، حق بازی پیدا کردن یک فرد. حق دخول در بازی پس از آنکه از پیش مرده یعنی باخته بود در الک دولک و غیر آن. (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا). - زنده شدن آتش، کنایه از روشن شدن آتش. (آنندراج). - زنده شدن امید، روا شدن حاجت بعد از یأس. (آنندراج) : امیدمرده زنده به دشنام میشود آه از دعای من که به مرگ اثر نشست. ظهوری (از آنندراج). - زنده شدن باد، کنایه از حرکت کردن و موج زدن باد. (آنندراج) : چو صبح سعادت برآید پگاه شوم زنده چون باد در صبحگاه. نظامی (از آنندراج). - زنده شدن چراغ، کنایه از روشن شدن چراغ. (آنندراج). - زنده شدن دل، شاد و خرم شدن آن: دل زنده میشود به امید وفای یار جان رقص می کند به سماع کلام دوست. اسدی. - زنده شدن نام، دوام یافتن نام. جاودان شدن نام: گر آید یکی روشنک را پسر شودبی گمان زنده نام پدر. فردوسی
زنده گردیدن. حیات یافتن. نشر. نشور. از نو حیات یافتن. زنده گشتن: حکمت آبیست کجا مرده بدو زنده شود حکما بر لب این آب مبارک شجرند. ناصرخسرو. بنگر نبات مرده که چون زنده شد به تخم آن کش نبود تخم چگونه فنا شده ست. ناصرخسرو. این مرده لاله را که شود زنده یم سلسبیل و محشر هامون است. ناصرخسرو. سعدی اگر کشته شود در فراق زنده شود گر بسرش بگذری. سعدی. آن عزیزان چو زنده می نشود کاج اینان دگر بمیرندی. سعدی. جان بدهند در زمان، زنده شوند عاشقان گر بکشی و در زمان، بر سر کشته بگذری. سعدی. ، در تداول، حق بازی پیدا کردن یک فرد. حق دخول در بازی پس از آنکه از پیش مرده یعنی باخته بود در الک دولک و غیر آن. (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا). - زنده شدن آتش، کنایه از روشن شدن آتش. (آنندراج). - زنده شدن امید، روا شدن حاجت بعد از یأس. (آنندراج) : امیدمرده زنده به دشنام میشود آه از دعای من که به مرگ اثر نشست. ظهوری (از آنندراج). - زنده شدن باد، کنایه از حرکت کردن و موج زدن باد. (آنندراج) : چو صبح سعادت برآید پگاه شوم زنده چون باد در صبحگاه. نظامی (از آنندراج). - زنده شدن چراغ، کنایه از روشن شدن چراغ. (آنندراج). - زنده شدن دل، شاد و خرم شدن آن: دل زنده میشود به امید وفای یار جان رقص می کند به سماع کلام دوست. اسدی. - زنده شدن نام، دوام یافتن نام. جاودان شدن نام: گر آید یکی روشنک را پسر شودبی گمان زنده نام پدر. فردوسی
مطیع شدن. رام شدن. اسیر شدن. گرفتار شدن: چو کاووس بگرفت گاه پدر مر اورا جهان بنده شد سربسر. فردوسی. هر که او بیدار گردد بندۀ ایشان شود زآن که چون مولای ایشان گشت خود مولی ̍ شود. ناصرخسرو (دیوان چ تقوی ص 133). ارجو که باز بنده شود پیشم آن بی وفا زمانۀ پیشینم. ناصرخسرو. زیبد اگر طلب کند عزت ملک مصر دل آنکه هزار یوسفش بندۀ جاه و مال شد. سعدی
مطیع شدن. رام شدن. اسیر شدن. گرفتار شدن: چو کاووس بگرفت گاه پدر مر اورا جهان بنده شد سربسر. فردوسی. هر که او بیدار گردد بندۀ ایشان شود زآن که چون مولای ایشان گشت خود مولی ̍ شود. ناصرخسرو (دیوان چ تقوی ص 133). ارجو که باز بنده شود پیشم آن بی وفا زمانۀ پیشینم. ناصرخسرو. زیبد اگر طلب کند عزت ملک مصر دل آنکه هزار یوسفش بندۀ جاه و مال شد. سعدی
